سوزن دوزی

یکی از ظریف‌ترين هنر‌های دستی زنان هزاره سوزن دوزی است که طی آن تمام یا قسمت اعظم پارچه از کوک و بخیه‌های رنگین پوشیده می شود. سوزن دوزی، قلاب دوزی، ملیله دوزی، خامگ دوزی، پته دوزی و دیگر انواع سوزن دوزی هزارگی از صنایع دستی مهم هزارگی اند. این صنعت دست هزارگی به طرز زيبا و تحسين برانگيزي توسط زنان و دختران جوان توليد مي‌گردد. در مورد سابقه‌ی تاریخی این دوخت متاسفانه اطلاع چندان زیادی در دست نیست و آن چه که مسلم است این است که این دوخت از صد‌ها سال قبل تقریبا در میان مردم هزاره رایج بوده است. بر اساس شواهدی از دوره ی غزنویان و به خصوص دوره ی تیموری این هنر در هزارستان از رواج کامل بر خوردار بوده است. آثار به دست آمده از خاکریز جاغوری گواه بر این باور است.

طرح های مورد استفادۀ سوزن دوزی مردم هزاره بیشتر به صورت هندسی است و برای تجسم بخشیدن به آن ها از رنگ‌های شاد استفاده می‌کنند که رنگ نارنجی روشن و قرمز به بقیه رنگ‌ها غلبه دارد. جزئیات طرح را بیشتر سبز و سفید و سیاه و قهوه‌ای تشکیل می‌دهد. نمونه‌هایی از انواع نقوش هندسی را در سوزن دوزی‌ها می‌توانید مشاهده کنید. همین‌طور سوزن دوز نقوشي را به كار مي‌برد، بدون اينكه قبلا طرحي براي آنان ايجاد كند. این نقش‌ها را با نهايت ظرافت برروي پارچه مي آورد. براي ايجاد نقش بيشتر سعي مي‌شود از عناصر بي جان طبيعت استفاده شود تا نقش هايي مانند نقش انسان و حيوان. به طور كلي نقوشي كه به كارگرفته مي‌شوند عبارتند از یک: نقش های انساني: از اين نقش ها در هنرسوزن دوزي كمتر استفاده مي‌شود.

دو: نقش های حيواني: كه برگرفته از انواع حيوانات است. اين حيوانات ممكن است در اطراف و خود منطقه وجود داشته باشد يا مانند نقش حيوانات مثل طاووس برگرفته از ذهن فرد باشد.

سه دیگر: نقش های گياهي: در این نوع نقش‌ها از انواع گل ها و درختان استفاده می‌شود.

انواع طرح ها

 یک: طرح‌هاي تاري: سه تاري، چهارتاري، شش تاري، هفت تاري و ده تاري.

 دو دیگر: طرح‌هاي گل و طرح‌هاي حاشيه يا اطراف گل.

سه دیگر: حيوانات اهلي و وحشي مانند اسب، شتر، مرغ، خروس، بز، پلنگ، شیر، آهو و... و همین‌طور انواع پرندگان.

انواع فراورده‌هاي سوزن دوزي

انواع فراورده‌هاي سوزن دوزي را مي‌توان چنين ذكر كرد:

یک: قطعات تزیيني جامه زنان که خود چهارقسمت است.

پيش سينه و یخن کشیده

 زنان هزاره پیش سینه را هم برای مردان می دوزند و هم زنان و دختران. برای این کار نخست روی سینه ی لباس، یک لوزی  طراحی می کنند، پس از آن با شکل های هندسی، مربع و مستطل درون آن را پر می کنند. پیش سینه را بیشتر با نخ سپید نایلونی می دوزند. اگرچند با نخ های استرج هم پیش سینه دوخته می شود.

پیش سینه ی مردان را بیشتر(یخن کشیده) می گویند.

یخن قاق

 یخن قاق در زير پيش سينه(یخن کشیده و دوخته) قرارمي‌گيرد و تا نزديك دامن ادامه دارد. طول آن تقريبا 65 سانتيمتر است كه قسمت بالاي دوخته شده ی آن به صورت مثلث است و بيشترين مقدار آن به شكل مستطيل است.

 سرآستين

سر آستین  در دو قطعه فراهم مي‌شود. این بخش‌ها زينت بخش سرآستين زنان و دختران است.

دهن ایزار

دهن ایزار همانند سرآستين است اما تفاوتي كه با هم دارند اين است برای دهن شلوار دوخته می‌شود.

دستمال

در هزارستان انواع دستمال دستی سوزن دوزی می‌شود که بیشتر در عروسی‌ها کاربرد دارند.

پوش مور(مهر) و پوش آیینه

زنان و دختران هزاره برای مهر، آیینه، قلم، موبایل پوش درست می کنند که بیشتر با نخ استرج دوخته می شوند. برای این کار نخست به اندازه ی مهر، آیینه های جیبی، قلم و موبایل پارچه را برش می زنند و از یک طرف آن شروع به دوختن می کنند. وقتی پوش های مورد نظر دوخته شد، دور آن پولک دوزی می کنند و با گلگ پیوند می دهند.

 نوارهاي سوزن دوزي شده يكي ديگراز انواع فراورده‌هاي سوزن دوزي هزاره‌ها است که بيشتر براي تزیين لبه چادر، لبه پايين دامن و... به کار برده مي‌شود.

کلاه چهار ترک

کلاه چهار ترک از چهار تکه پارچه ی سپید یا رنگی ساخته می شد. برخی از این کلاه ها ساده بود و بدون کدام طرح تهیه می گردید. برخی دیگر با دست دوخته می شد و سوزن دوزی آن ساده و آسان بود. کلاه چهارترک را بیشتر پیرمردان سر می کردند.

کلاه خلقی

کلاه خلقی دارای رنگ های گوناگون بود که تنوع رنگ در آن بستگی به مقدار نخ رنگی داشت که در آن به کار می رفت. این کلاه با سوزن دوخته می شد. کلاه خلقی با نخ استرج بسیار معروف بود. طرح های کلاه خلقی بیشتر مثلثی، لوزی و در وسط کولاه مربعی و دایره یی بود. این کلاه را بیشتر جوانان سر می کردند. پسین ها در دوران حاکمیت کمونیست های افغانستانی(خلقی) ها این کلاه، به کلاه خلقی معروف شد. زیرا این کلاه مانند پرچم خلقی ها بیشتر سرخ(قرمز) رنگ بود.

کلاه ارقچین(عرق چین)

کولاه ارقچی(عرقچین) با نخ نایلونی سفید دوخته می شد. زمینه ی این کلاه پارچه ی سفید رنگی بود که به آن(تفته) می گفتند. زنان و دختران جوان و نوجوان با سوزن این کلاه بسیار زیبا و ظریف را به مدت یک ماه تا دوماه می دوختند. کولاه عرق چین را همه مردان سر می کردند.

 جاجیم دوزی

زنان هزاره با سرهم کردن تکه پارچه های چند رنگ، ججیم(جاجیم) درست می کنند. معروف ترین جاجیم هزارگی قورمایی(خرمایی رنگ) است که بیشتر از صد تکه است. هرچه تکه های رنگارنگ بیشتر باشد، جاجیم ها قورمایی تر اند. نوع دیگر جاجیم هزارگی چهل تکه است که بسیار ظریف و زیبا دوخته می شود. هزاره ها از جاجیم برای گستردنی(فرش) و پوشاندن وسایل خانه استفاده می کنند. جاجیم ها را با نخ و سوزن می دوزند و مانند لحاف دوخته می شوند.

سنگ تراشی و حكاكی روی سنگ

فیروزه- مرمر- یشم  و مانند آن ها را هزاره ها پس تراشیدن به شکل های مختلف در می آورند و از آن ها صنایع دستی درست می کنند. مردم هزاره با تراشیدن سنگ یشم از آن قوطی نسوار، بتال(کاسه ی سنگی) تشت خمیر، چراغ سنگی، سیرکوی(کوبه) برای خرد کردن نان پتیر، ظرف ریخت گری دارو() ظرف ریخت گری گلوله های تفنگ سربی، ظرف دارو سازی پزشکی و مانند آن می سازند. هزاره ها طریقه ی استفاده از سنگ های قیمتی را به درستی می دانند. آنان از سنگ های قیمتی که در هزارستان یافت می شوند و یا از جای دیگر می آورند؛ انگشتر، دست بند، انواع وسایل آرایش زنانه، گردن بند، آویزه های گوش و بناگوش، خال بینی، گوشواره، تاج عروس- پیکی، پیشانه بند، بالی، سلسله و مانند آن ها می سازند.

چراغ سنگی

هزاره ها با تراشیدن سنگ یشم و سنگ های معمولی چراغ سنگی درست می کردند. برای این کار نخست میان سنگ را خالی(تهی) می کردند و مقداری تیل وطنی مانند روغن بادام و شرشم در آن می ریختند. سپس فتیله ای در  میان و یا گوشه ای آن جا می گذاشتند و روشن می کردند. چراغ سنگی در هزارستان اکنون برافتاده است اما از کهن ترین وسیله ی روشنایی هزارگی است.

حصیر بافی

چیغ

زیرانداز، انـواع سبد، چیغ بافی نمونه های از حصیر بافی هزارگی اند که بیشتر کاربرد خانگی دارند. هزاره ها از گیاه نی کوهی و اهلی و گیاه لوخ حصیر- چیغ می بافند. برای این کار نی ها را به صورت عمودی استوار نگه می دارند، از وسط آن ها نخ های پشمی را رد می کنند و به صورت شلکی می بافند. مردم هزاره از چیغ برای خانه سازی و خانه های نیی (کوته) آلاچیق استفاده می کنند.

چیله

چیله را مانند چیغ می بافند با این تفاوت که در آن به جای نخ پشمی از ترکه های درخت بید، سپیدار، ارر، توت و مانند آن استفاده می کنند. برای این کار نخست دو چوب بزرگ را در  دو طرف به صورت موازی روی زمین به اندازه ی یک متر تا دو متر جا می گذارند. سپس از پایین با بافیدن، خم کردن و تا کردن ترکه ها میان هم دیگر، چیله را بالا می برند و چیغ چیله ای می سازند.

سبد بافی

هزاره ها بیشتر از ترکه های درخت بید، توت، ارر، سپیدار و مانند آن سبد می بافند. برای این کار نخست یک دایره از ترکه های خم شده ی درخت درست می کنند و سپس آن را ادامه می دهند تا سبد درست شود. در پایان آخرین ترکه را به داخل سبد تا می کنند و سر آن را می برند، و سبد را درست می کنند. سبد تال الترغینه از بهترین نوع سبد هزارگی است که در داخل و خارج کشور به فروش می رسد. مردم از سبد برای گردآوری علوفه و میوه های خوردنی و مانند آن استفاده می کنند.

فرآورده های پوست و چرم

پوستین، كلاه پوستی، چارق از صنایع دستی هزارگی اند که از چرم حیوانات ساخته می شوند.

کفش

پوشش پای هزاره ها را ساده است. مهمترین صنایع دستی هزارگی در فرآورده های پوست و چرم کرو، چارق، کیرو، چاموش و چپلی است.

هزاره ها پوست حیوانات حلال گوشت را با احتیاط از گوشت آن جدا می کردند. وقتی پوست سالم به دست می آمد، از آن مشک می ساختند. اگر پوست اضافه داشتند، نخست آن را نمک می زدند تا آب آن گرفته شود، بعد به فروش می رساندند. اما اگر می خواستند از آن پوست بسازند، نخست پوست را به مدت چهل شبانه روز در داخل خاگستر می گذاشتند تا موهایش برود و آماده دباغی شود. در این مدت چندین بار خاگستر آن را عوض می کردند. پوست آماده را که موهایش با کاردک کنده شده است، در ظرف مسی یا گلی می انداختند. این هنر را (خوراو) دباغی می گفتند. پوست باید چند روز در خوراو می ماند، تا آماده می شد. اين مرحله را شیرين كردن پوست مي ناميدند. در اين مرحله پوست خود را جمع و ضخيم می ساخت و به مقاومت آن افزوده مي شد. اگر بعد از دو روز پوست خوب رنگ می گرفت آن را قاغ(قاق) می گفتند. برای این کار پوست را در هواي سرد قرار مي دادند. وقتی پوست دباغی می شد و رنگ می گرفت، آن را خشک می کردند و از آن چرم می ساختند. دباغ گران هزاره مي كوشيدند تا فرایند دباغی پیش از ماه حوت ختم  شود، زيرا در ماه حوت آب را يخ نمي زد و پوست خوب قاق نمي شد. پوست قاق پیش از ماه حوت مقاومت زيادتر از ديگر پوست ها داشت. هزاره ها پوست قاق را خوب می مالید تا نرم می شد. و برای چاموش و چارق سازی آماده می گردید.

ابزار دباغی هزاره ها بسیار ساده و طبیعی است. تشت دباغی بیشتر از گل رس است و رنگ آن از ریشه ی درخت زردالو و درختچه ی قرغینه. پوست دباغی شده ی هزارگی بسیار خوش رنگ و زیباست. کفش های که از این پوست ساخته می شود، کم نظیر اند.

چارق و سوگول

هزاره ها از پوست دباغی نشده کفش زیبایی می سازند که به آن چارق می گویند. چارق مانند کفش های معمولی است، با این تفاوت که تمام آن از چرم است. کفی، تلی، بدنه ی چارق از چرم خالص است. بدنه ی چارق یک لایه و کفی آن چهار لایه است که ضخیم تر از بدنه ی آن ساخته می شود.

 عبدالخالق آزاد در باره ساخت چارق و سوگول هزارگی چنین می نویسد: چارق و سوگول پاي پوش عام و معمول مردم بود، تهيه آن در مقايسه با چاموش به وقت كم و امكانات اندك ضرورت داشت. اساس چارق و سوگول را پوست بز، پوست سرگاو و پوست شتر تشكيل مي داد. براي تهيه چارق وسوگول پوست را پخته نمي كردند، بلكه ازپوست خام پاي پوش مي ساختند. طرف صاف پوست را به طرف برون و سمت موي دار و پشم دار آن را به طرف درون و در تماس با با پا عيار مي ساختند. از همان پوست تسمه كشيده و به وسیله ی دروش (درفش)، پس از آن كه پوست مذكور را بروي هم قرار مي دادند، كناره به كناره مي دوختند. در ناحيه بالايي کفش چند سوراخ روي ساق ايجاد كرده و بعد از آن كه چارق را مي پوشيدند، توسط تسمه چرمين آن را بسته و به پاي شان محكم مي نمودند.(همان ص6)

چاموش

چاموش گونه ای ازپاي پوش مردم هزاره است. این کفش چرمی را بیشتر خان ها و پولداران هزاره می پوشیدند. عبدالخالق آزاد مراحل ساخت چاموش را در ماهنامه ی پاتو چنین توضیح می دهد: مراحل تهيه چاموش از اندازه گيري پاي فرد مورد نظر آغاز مي گرديد، ابتدا كف پاي را از همان پوست به شكل چند قاطبه برش كرده و آن را با الياف بته گيت روي هم مي دوختند. پاره، پارچه هاي پوست و بقاياي تل و كف پاي پوش را جمع و با آن تار روي هم دوخته و از آن پاشنه مي ساختند. گياه گيت يك نوع گياه كوتاه قد و داراي ريشه طولاني همانند ريشه خار در زمين فرو مي رفت، تار مذكور را از تابيدن ريشه آن گياه همانند تا انساج حيوانات تهيه مي نمودند. بعد از آن كه كار دوخت كف و پاشنه ختم مي گرديد از همان پوست گاو به اندازه كف پا روي آن همانند موزه با ساق بلند، آن چرم را برش و آن را باهمین تار مقاوم روي كف با مهارت تمام مي دوختند. بند چاموش را از همان پوست به شكل تسمه مي ساختند. به اندازه معين هر دو طرف ساق را سوراخ و آن تسمه را از درون آن گذرانده و توسط آن چاموش را بعد از پوشيدن روي پا محكم مي بستند. بدين طريق يك جفت پاي پوش اشرافي به دست مي آمد.

چپلی(دم پایی)

هزاره ها برای ساختن چبلی که به آن (کروبن) می گویند، روی ته کفش صنعتی و یا لاستیک موتر(ماشین) چند بریده ی نازک و پهن چرم را تا می کنند و با میخ به لاستیک می کوبند. سپس برای آن پیش بند(جا انگشتی) درست می کنند. چپلی هزارگی هنوز در بین هزاره ها با وجود چپلی های جدید طرفدارانی زیادی دارد.

کیرو

کیرو همان چپلی است با این تفاوت که کفی آن از چوب درست می شود. برای این کار نخست دو تکه چوب آماده می شود و کیرودوز چوب را با دقت تمام می تراشد و به شکل تلی(کفی) دم پایی در می آورد. سپس چند بریده ی نازک و پهن چرم را تا می کند و با میخ به لاستیک می کوبد. پس از آن برای کیرو پیش بند(جا انگشتی) درست می کنند. کیرو از کهن ترین کفش های هزارگی است. نشان از روزگاری دارد که هزاره ها از ابتدایی ترین امکانات برای زندگی کردن و زنده ماندن استفاده می کردند. کیرو را بیشتر زنان می پوشیدند. مردان بسیار کم از کیرو استفاده می کردند.

عبدالخالق آزاد مراحل ساخت کیرو را در ماهنامه ی پاتو چنین توضیح می دهد: در زمستان ها معمولا كيرو(نعلين چوبي) به حيث پاي پوش مورد استفاده قرار مي گرفتند. كيرو عبارت از يك تخته چوب نازوك و دو پاي پايه بود كه در ناحيه جلوي آن يك سوراخ توسط برمه ايجاد مي گرديد. (پايه) پاي ها توسط ميخ چوبي كه قبلا به وسيله برمه شكاف شده بود با تخته كف پا محكم مي گرديد. دو بند كه يكي از ميان انگشت كلان پا و انگشت كنار آن مي گذشت درون شكاف جلوي، توسط فانه و يا ميخ چوبي محكم مي شد. بند دومي از بين بند جلوي گذشته و از پشت پا گذشته و در ناحيه هر دو كناره ی تخته چوب كف پا و يا در وسط آن توسط ميخ آهني و ميخ چوبي داخل شكاف وسط تخته محكم مي گرديد. معمولا كيرو را پاي پوش دو بنده ياد مي كرد. کیرو ساختمان نهايت ساده داشته است و تركيب آن متشكل از چوب و پوست پخته ی حيوانات بوده است.(همان ص 6)

پوستین

هزاره با پوست دباغی نشده ای گاو، بز و گوسفند پوستین درست می کنند. پوستین مانند کت دوخته می شود با این تفاوت که نخ پوستین، تسمه های از چرم خام و پخته است. سوزن پوستین دوزی کلان تر از سوزن های معمولی است که به آن تیبنه می گویند. برخی از پوستین دوزان به جای تیبنه از جاتی که کلان تز از تیبنه است استفاده می کنند. در برخی از مناطق هزارستان از پوست گرگ و دیگر حیوانات درنده پوستین درست می کنند که بسیار زیبا و گران است. این پوستین ها از دور به شکل حیوانات درنده معلوم می شوند که ترسناک به نظر می آید. در گذشته های نه چندان دور گماشتگان حاکمان جور در هزارستان با پوشیدن این پوستین ها به شکل گرگ در می آمدند و هزاره ها را شکار می کردند. ماجرای تلخ و دردناک گرگ های کشمیری از این گونه اند.

پوشش

لباس زنان

پوشاک زنان هزاره بسیار زیبا و جالب توجه است. این لباس ها عبارت اند از: دامن چین دار که با تنبان يا زیر جامه همراه است. تنبان های زیری از پارچه های ارزان مانند: چیت گلدار و دامن های رویی از پارچه های بهتر مانند مخمل یا زری و تور اند و در پایین حاشیه یا تزیین دارند. پیراهن زنان تا ساق پا، یقه بسته و آستین بلند است و در دو طرف پهلو رو به پایین چاک دارد که روی دامن ها قرار می گیرد. برخی از این لباس ها چاک ندارند و به صورت گل(دایره) ساخته می شوند. اگر پیراهن از جنس ساده و گلدار نباشد، پیش سینه را پولک دوزی می کنند.

بدون شک همه افسانه‌ها و پيشينۀ مردم هزاره با آداب و رسوم و پوشش این منطقه پيوند خورده است كه اگر این پوشش در افغانستان بي‌نظير نباشد، مي‌شود گفت كم نظيراست. پوشاك مردم هزاره در نهايت زيبايي و سادگي نمادي از پوشش اصيل هزاره‌هایي است كه امروز جز در برخي مناطق روستايي در جای ديگر شاید نتوان نشاني از آن يافت. پوشاك زنان هزاره بنابه موقعيت اجتماعي، اقتصادي و شرايط سني از ويژگي‌هاي مشخصي برخوردار است. پوشاك زنان جوان هزاره با پارچه‌هاي گوناگون در رنگ‌ها و طرح‌هاي شاد با چادر زيبا و رنگي همراست اما زنان مسن‌تر پارچه‌هايي به رنگ تيره با طرح‌هاي ساده و سياه و سفيد را ترجيح مي‌دهند. چادرهاي زنان هزاره كه در زبان محلي به آن «لاته» مي‌گويند علاوه بر وظیفۀ پوشش، زيبايي خاصي به زنان هزاره مي‌دهد. «لاته» و «چادر» سرپوش نخی مخصوصي است كه زنان هزاره به سر مي‌کنند. «لاته» را در حالت عادي و در روزهاي معمولي می‌پوشند ولي چادر را بیشتر در مراسم جشن و سرور سر می‌کنند. پيراهن زنان هزاره داراي برشي ساده، بلند و فراخ با طرح‌هاي گلدار و رنگ‌هاي متنوع است. لباس زنان هزاره داراي قسمت‌هاي مختلفي چون «بالاتنه یا پیرو»، «ایزار» يا «تن بان‌» و وسکت «جليقه» است. لباس محلي مردان و زنان هزاره در كنار ديگر اقوام و طایفه‌های هزاره با زيبايي‌هاي منحصر به فرد خود همواره مجالي براي تجلي ذوق و استعداد طراحان لباس‌هاي روز بوده است. در حقیقت لباس محلي و سنتي در هزارستان نمادي از فرهنگ و آداب و رسوم مردم آن است و نوع دوخت این لباس‌ها و رنگ‌هاي به كار رفته در اين پوشش‌ها منحصر به‌فرد و بي‌نظير است.

لباس زنان و دختران هزاره از هم متفاوت است، زناني كه سن سالي از آن ها گذشته همان لباس‌هاي قديمي كه عبارتند از: 1- چادر 2- قديفه (چارقد)

3- وسكت 4- پيراهن بلند و گشاد 5- شلوار بلند و گشاد

6- دستمالي كه به دور سر مي‌بندند.

دختران جوان هم مانند پسران جوان لباس‌هاي مد روز را می‌پوشند و بندرت دختران لباس‌هاي زنان را به تن می‌کنند. امروزه برخی از آنان مانتو شلوار می‌پوشند.

 

وسکت

زنان هزاره روی پیراهن، وسکت کوتاهی که از زری گلدار یا مخمل است می پوشند. این وسکت(جلیقه) با ماشین دستی با نخ دوخته می شوند. دوخت این وسکت ها بسیار زیبایند. انواع درخت، پرنده و خط های کج و پیچان در آن دوخته می شوند. هزاره ها با دوختن و بند انداختن سکه های نقره ای روی وسکت برای نو عروسان، لباس عروس می سازند. سکه های نقره ای که روی وسکت (پر روپی) عروس های هزارگی دوخته می شدند، از نوع سکه های شاهی بودند که اکنون از بین رفته اند. امروزه وسکت های نو عروس های هزارگی را با سکه های معمولی تزیین می کنند.

کلاه(سرغوت یا سرغوج)

 کلاه یی که سرغوچ می نامند از جنس پارچه ی زیبا و خوش دوخت و چند تکه است که زنان هزاره بر سر می گذارند. پس از آن که کلاه را سر کردند، موهای بلند عقب سر را در داخل دم و آویزه کلاه می اندازند. دختران جوان روی چارقد، تور یا زری سه گوش بزرگی سر می‌کنند و آن را با سنجاقی محکم زیر گلو می‌بندند و روی آن را از قسمت جلوی سر و بالای پیشانی دستمال کلاغی رنگی می‌بندند. و کلاغی از پشت سر گره می‌زنند و قسمت زیادی آن را از پشت آویزان می‌کنند.

زیور آلات

زیور روی لباس زنان گلوبند زرین یا اشرفی همراه با دانه‌های رنگارنگ دکمه و النگو و دستبند نقره یا طلا است. هزاره ها از طلا کمتر استفاده می کنند. وسایل زینتی هزاره ها بیشتر از زر(نقره) اند.

پیکی

پیکی دایره ی ماه گون است که نو عروسان هزاره آن را روی پیشانه به صورت عمودی می بندند. به این دایره که در اطراف آن منگوله های از زر به صورت های مختلف مانند نقش درخت، بوته ی گیاه و شاخه های گل است، تاویذک(تعویذ کوچک) هم می گویند. تعویذک مانند تعویذ دارای چهارگوش و لوزی مانند است. در هر گوش آن چند تعویذ کوچک دیگر آویزان می شود که هنگام بالا و پایین کردن سر صدای موسیقی دلنشینی می دهد.

جودانه و طوق

طوق همان گردن بند است که عروس های هزارگی هنگام عروسی آن را به گردن می آویزانند. جودانه آویزه های طوق است که به صورت عمودی برآن گره زده می شود. جودانه یک نیم دایره ی کلان است. در کناره های این دایره چند منگوله و طوق کوچک جا گذاشته می شوند. هر طوق دارای چند دایره و چند طوق کوچک تراست. این طوق های سلسله وار در چند منزل ساخته می شوندکه به آن جودانه ی چند منزله می گویند. آخرین منزل و طبقه ی این طوق ها باریک تر است که در راس آن دایره یی کوچک وجود دارد. داخل این دایره پراست. روی این دایره نگین بزرگی به رنگ سرخ(قرمز) جا گذاشته می شود که هنگام تکان خورن  نور می دهد.

بالی و سلسله

بالی همواره با سلسله ی کوچک همراه است. چند منگوله و طوق که به شکل پیکی ساخته می شود. عروس های هزاره بالی را در نباگوش به صورت عمودی آویزان می کنند. طرف پایین بالی همسان با گوشواره است و بالای آن به کلاه و یا سرغوچ عروس بند می شود. سلسله به صورت افقی روی پیشانه ی عروس کشیده می شود و بالای دو گوش عروس بند می گردد. سلسله دارای آویزه های زیادی است که در وسط آن پیکی قرار می گیرد.

 تیقی چیغی(حمایل)

تیقی چیغی- حمایل عروس هزارگی مانند حمایل تفنگ ساخته می شود با این تفاوت که در آن به جای تیر و گلوله سکه های زرین یا اشرفی همراه با دانه های رنگارنگ دکمه جا گذاشته می شود. حمایل مانند کلاه با سوزن به زیبایی تمام دوخته می شود. برخی مناطق هزاره نشین حمایل را با نخ های رنگارنگ روی پارچه می دوزند.

انگشتر، گوشواره و خال بینی

انگشتر عروس هزاره ها بیشتر از نقره است اگر چند این روزها طلا جای نقره را گرفته است. زرگران هزاره برای ساختن انگشتر نخست نقره را آب می کردند و سپس در قالب های از پیش ساخته شده می ریختند و از آن انگشتر به اندازه های مختلف می ساختند. نگین انگشتر عروس های هزاره از سنگ های قیمتی داخلی و خارجی درست می شد. مشهور ترین نگین های انگشتر در هزارستان عبارت بودند از عقیق، فیروزه، لعل بدخشان، لاجورد، زمرد و مانند آن که به شکل بسیار نیکویی تراشیده و جا گذاشته می شدند.

گوشواره نیز مانند انگشتر از نقره درست می شد، اگر چند امروزه جای آن را طلا گرفته است. گوشواره ها به شکل های مختلف ساخته می شدند که نوع معمول آن لوزی، سه گوش و چهار است.

خال بینی را زرگران هزارگی از نقره می ساختند. شکل معمول خال بینی ها شکل نقطه ی ریز و دکمه بسیار کوچک اند که از دور خیلی به چشم نمی آیند.

 

آرایش

زنان هزاره کمتر آرایش می کنند. تنها فرق زنان با دختران هزاره در این است که دختران هزاره «چتر زلف» دارند. هنگام عروسی برای آرایش عروس این چتر زلف را درست می کنند. پیچه را زنان و عروس های هزارگی می بندند و دختران زلف را جلوی صورت پیج می دهند و با پنگ(سوزن مو) به هم پیوند می دهند. موهای پشت سر زنان هزاره بیشتر اتیکی(بافته) اند اما موهای دختران برخی افشان اند و برخی از وسط بند می گیرند و پیچ در پیچ تاب می خورند. زنان هزاره ها بیشتر نیازمندی های روزانه خود را محدود و آسان در نظر می گیرند و به وسیله خود مرتفع می سازند. مثلا خود آرایش گراند، نوازندگی را نیز خود به عهده دارند و در جشن ها و عروسی ها ساز خود می زنند و می خوانند. آنان طبیب سنتی خود اند و کم تر به پزشک مراجعه می کنند.

 

لباس مردان

لباس مردان هزاره بیشتر پیراهن و تنبان بلندی است که تا مچ پا می‌آید و آستین بلند و گشاد دارد که از دو طرف پهلو چاک است. بیشتر مردان پیراهن و تنبان فراخ می پوشند که لباس است بلند و تا پشت زانو می رسد. این لباس برای مردان پولدار و داماد ها معمولاسفید رنگ است. ویژگی این لباس خنک بودن آن در تابستان است. پیراهن مردان به رنگ های گوناگون ساده یا راه راه با وسکت بلند ساده یا راه راه پوشیده می شود. کفش آن ها ساده و مردانه است. آنان کلاه از جنس پارچه ی دوخته شده بنام کلاه چارترک، عرقچین و خلقی سر می‌‌کنند. شلوار مردان هزاره به طرح و شکل شلوارهاي وطنی در افغانستان است و پيراهن آنان با برش ساده و اغلب به رنگ سفيد و گاه رنگي است. پيراهن مردان هزاره كه در گويش محلي به آن «پیرو» يا «پیرو تنبو» مي‌گويند داراي آستين‌هاي بلند و يقه گرد و چار گوش اند و از جنس‌های گوناگون سفيد و متنوع تهيه مي‌شود. به‌طور دقیق می‌توان لباس مردم هزاره را که با وضع آب و هوايي ‎آن مطابقت دارد چنین بر شمرد:

1- دستار پلوی و مدراسی پرييج كه به سر مي‌پيچند با تحت الحنكي يك بال چند وجبی كه از جلو يا پشت سر آويزان مي‌كنند.

2- پيراهن فراخ و بلند از پارچه ساده سفيد مانند (تيترون) یا پارچه‌های امروزی‌تر با چند رنگ كه تا برابر زانو انداخته مي‌شود.

3- نيم تنه (كت) اغلب روي پيراهن پوشيده مي‌شود و همچنين پالتو كه در فصل زمستان می‌پوشند.

4- شلوار پرچين و پف كرده كه در دم ساق پا تنك‌تر مي‌شود.

در این میان جوانان و تحصيل كردگان هزاره كم كم لباس بومي منطقه را كه با شرايط اقليمي متناسب است كنار مي‌گذارند و بيشتر به سبك شهري كت و شلوار و لباس مد روز را می‌پوشند.  

 

جبه (برک)

جبه پوشاک دیگری است که ویژه مردان پیر یا مردمدار است. جبه را از پارچه پشمی‌آستین دار سفید رنگ و نازکی تهیه می‌کنند. بلندی جبه تا زانوان و قسمت جلو آن مانند قبا چاک‌داراست. در پشت جبه بند رنگینی قرار دارد که دو سر آن منگوله ی زیبایی دارد. کاربند جبه جمع کردن و نگهداری آستین های جبه در روی بازوان است. این جبه را لباس شالی یا برک هم می گویند. مردان هزاره صورت خود را کمتر می تراشند و به سبیل گذاشتن گرایش دارند که با جبه ها هم خوانی دارند.