عدد«هفت» در فرهنگ شفاهی مردم هزاره
ارسطو بر این باور است که"عدد منشاء و جوهر همه چیز است"، شاگردان فیثاغورث بر این اندیشه تاکید می‌ورزند که: «هر چيز که بتوان آن را شناخت، عدد دارد، زيرا ممکن نيست بتوان بدون عدد چيزي را درک کرد يا شناخت». فیثاغورث و پیروانش بر این نظریه باور داشتند که «تمام جهان هستي بر اساس اعداد ساخته و پرداخته شده است».
طبق نظر ریاضیدانان: "عدد هفت كه جمع اعداد سه و چهار است، به سبب شكل هندسي مثلث و مربع كه اشكال همگن و كامل به شمار مي‌آيند، نمايانگر كمال و به شكلي نمادين، به مفهوم كثرت و تكامل است." طبق نظری برخی از اعداد سنجان: "هفت با نقطه اوج عمر که 63 (9×7) يا (7-70) باشد ارتباط پيدا مي کند. 63 سني است که پيامبر اسلام در آن سن وفات يافت. هزاره ها پس از سن 63 سالگي را (پس پیری) می دانند و می گویند خوبی عمر کوچ کرد و باید آماده پیری و روزهای خزانی عمر بود.(به منابع و مآخذ مراجعه شود).
به‌طورکلی، در باور عامه مردم هزاره، اعداد به دو دسته خوش یمن (مقدس) و بدیمن (نحس) (+"اعداد خنثی")تقسیم می‌شوند که بر اساس این باور، دسته اول، باعث خوش شانسی شده و دسته دوم بدشانسی و بد اقبالی به همراه دارد. چنانچه در هزارستان، کابل و سایر جاهای هزاره نشین و غیر هزاره نشین اگر از کوچه پس کوچه های برخی شهرها گذر کنیم، هنوز پلاک های 1+12 را خواهیم دید که ساکنانش برای در امان ماندن از نحسی عدد سیزده، آن را جایگزین عدد واقعی پلاک که 13 است، کرده‌اند. در کودکی که مدرسه می رفتیم استاد وقتی به عدد سیزده می رسید از آن عبور می کرد و ما هم عدد سیزده را نمی نوشتیم. اما در صورت نیاز عدد را می نوشتیم و بلند نمی خواندیم. همین طور در باور مردم هزاره، چهارشنبه بسیار نحس است. به طوری که این مسئله، به معضلی در هزارستان تبديل شده است. در این روز مردم فاتحه و ختم نمی گیرند و احوال پرسی بیمار نمی روند، عروسی نمی گیرند و مسافرت نمی روند. در برخی مناطق هزاره نشین در روز جمعه مسافر شدن پسندیده نیست و آن را منع می کنند. مردم هزاره برای بردن عروس به اعداد، روز و ماه توجه زیادی دارند و برای برپایی مجلس عروسی از روزشناسان محلی نیکوترین روز را می پرسند و آن را برای برگذاری محفل عروسی بر می گزینند. به یاد دارم که عروسی یکی از دوستانم به خاطر اشتباه شدن در یاد آوری عدد نه چندان نیکو و رو به ستاره بودن دروازۀ خانۀ پدر عروس، یک روز به تعویق افتاد. در عروسی دیگری وقتی ستاره رو بروی دروازه قرار داشت و عروس باید به خانۀ بخت می رفت؛ دیوار آتش خانۀ خانه پدر عروس را خراب کردند و عروس را با شادی به خانۀ داماد فرستادند. در مقابل این اعداد نحس، اعدادی مانند هفت، از جمله اعدادی هستند که مردم هزاره هاله‌ای از تقدس و تبرک برای آن در نظر گرفته اند. چنانکه برخی از هزاره ها عدد هفت را گل سرسبد اعداد مقدس و خوش یمن در بین عددهای ماه و سال می دانند. به طور کلی، عدد هفت در بین مردم هزاره عددي است معروف. از این رو، شماره هفت از ديرباز مورد توجه طایفه های مختلف هزاره بوده است، که باعث رجحان و جنبه ماوراء طبيعي اين عدد گرديده است. عدد هفت در باورهای شفاهی مردم هزاره نماد اخلاق مداري، شفقت، پاكي، روشنايي، نيروي آفرينش، جهان هستي و معنويت است. لذا عدد سحر آميز هفت، همگام با تحركات هستي رخ می کشد و هر كسي طالعش تحت تأثير عدد هفت باشد آن را خوش يمن مي داند. بنابر این رجحان و جنبه ماوراء طبيعي عدد هفت است که در باورها، حکایت ها و قصه های هزارگی هفت آسمان، هفت روز هفته، هفت گنبد گیتی، هفت خوان رستم، هفت دختر، هفت خواهر، هفت دختران، هفت اختران، هفت كشور، هفت دریا، هفت برادر، هفت ستاره و هفت آسمان (پرده هفت رنگ نیز کنایه از آسمان است)، هفت اقلیم، هفت دریا، هفت کوه، هفت شبانه‌روز و هفت ملک (فرشته، موکل بر آنند)، هفت طبقه جهنم، گناهان اصلي که هفت عدد است، هفت تجلی خداوند، عجايب هفتگانه، هفت دختر باکره، هفت گره بر جامه زدن برای باز شدن بخت، چيدن بندناف بچه در روز هفتم تولد، عَقیقه و نامگذاری کودک در هفتمین روز تولد نوزاد، نچیدن موی نوزاد تا هفت سالگی، هفت در بهشت به روي مادري گشوده خواهد شد كه هفت پسر و در برخی جاها هفت دختر دارد. همین طور بر این تصور از عدد هفت است که مردم هزاره اعتقاد دارند: روان انسان پس از مرگ هفت شبانه روز بعد به خانه بر می گردد، و هفت مهره برای دفع چشم زخم همواره زیب گردن کودکان هزاره است. از این روست که مردم هزاره باور دارند «سگ و گریه هفت جان دارد». در کنار این ها هفت ماهه به دنيا آمدن نوزاد، هفت پادشاه و شار هزاره، همین گونه در خصوص افراد بي‌كس و كار و يا بد شانس و اقبال، در بین هزاره ها مصطلح است كه مي گويند: در هفت آسمان، يك ستاره ندارد، قصه هاي مانند: پدر هفت دختر، قلعه هفت دختران، هفت رنگ رنگین کمان که همه نشان از جایگاه مهم عدد هفت در بین مردم هزاره دارد. برهمین منوال يكي از بازي هاي آشناي كودكان و نوجوانان هزاره، بازی «هفت سنگ» است. این بازي از دو تیم هفت نفره تشکیل می شود. و وسيله‌ي بازي، هفت قطعه سنگ متوسط به عنوان نشانه و تعدادي سنگ کوچک براي پرتاب است که مورد توجه بازیگران کودک هزاره است.
بنابراین، بنابر آنچه آورده شد از گونه ها، نشانه ها و نمادهای از عدد هفت، نشان از تأثير و جايگاه خاص آن در اعتقادها، باورها و آداب و رسوم مردم هزاره دارد. وجود تقدس هفت ستاره و هفت آسمان و ... بازگوكننده تقدس و ارزش عدد هفت است که مبنا و مدار بسياري از اعمال و آيين هاي مذهبي، قومی و ملي هزاره هاست. چرا که این عدد و بسا اعداد دیگر علاوه بر ارزش کمی، از جایگاه و ویژگی‌های کیفی و معنوی عمیقی در بین هزاره ها برخوردار اند. به طوری که وجه کمّی این اعداد در پس این خصلت، فراموش شده و باورها، اعتقادات و ویژگی‌های دیگر و گاهن متفاوت جای آن را گرفته است. چنانچه در جای دیگر ویژگی عدد هفت را در باورهای شفاهی مردم هزاره چنین می بینیم: «هفت قلم آرايش »، «هفت رنگ»، «صدا آنقدر بلند است که تا هفت خانه می رود» " فلانی هفت جان دارد" و یا " هفت کفن پوساندن" که هر روز در زبان و کلام مردم هزاره جاری است بدون اینکه متوجه دیرینگی و جایگاه مهم شفاهی آن باشند. چون در تمامی این نمونه ها، هفت، معنای فراتر از رقم "هفت" گرفته و به مفهوم بسیار و کمال نمود می یافته است.
در هزارستان، در ارتباط با تولد نوزاد باوری وجود دارد که جنی به نام آل، مادر و نوزاد را در معرض خطر قرار می دهد. این جن منتظر است که جگر نوزاد و یا مادرش را بخورد. بنابراین برای جلوگیری از چنین اتفاق ناگوار بستگان زائو و نوزاد، به مدت هفت شب تا صبح بیدار می مانند و ذکر خدا می کنند تا زائو و نوزاد از خطر جن در امان بمانند.
به دیگر سخن عدد هفت، در فرهنگ عامه مردم هزاره، از آداب و رسوم گرفته تا باورداشت ها و اعتقادات، داستان ها و افسانه ها و محاوره های روزمره، جایگاه برجسته ای دارد. زیرا اعداد و به ویژه عدد هفت از زمان های بسیار دور از جمله دغدغه‌های ذهنی مردم هزاره بوده و همواره در طول تاریخ زندگی شان بر اساس باورداشت ها، اعتقادها، داستان ها و افسانه ها- این موضوع که در ورای مفهوم کمی اعداد، مفاهیم کیفی، کارکرد، ارزش و معانی نهفته ای دارد؛ مورد توجه آنان بوده است. وجود نمودهای فراوانی از اعداد در عرصه‌های مختلف زندگی و فرهنگ عامه مردم هزاره، خود موید این واقعیت و نشانگر این ضرورت است که اعداد در بین هزاره ها از اهميت بالایی برخوردار اند. در نتیجه باید مطالعات منسجم‌تر و وسیع‌تری در این باره صورت گیرد، تا نشان دهنده ای جایگاه علمی هزاره ها در علم ریاضی، حساب، هندسه و نجوم باشد.
منابع و مآخذ
1. اسدیان، محمد ، "آیین‌های گذر در ایران: بررسی تطبیقی آیین‌های ایرانی در حوزه‌های فرهنگی و جغرافیایی"،تهران: انتشارات روشنایی، 1384
2. اعظمی سنگسری، چراغعلی : "باورهای عامیانه مردم سنگسر"، مجله هنر و مردم، دوره 8، شماره 93-92- خرداد و تیر 1349
3. آموزگار، ژاله: "تاریخ اساطیر ایران"، تهران: سمت،1380
4. حسن زاده، آمنه، " سيزده به در، حسن ختام آيين هاى نوروزى "، روزنامه ایران، ، سال دوازدهم، شماره 3430، ص 4، (8 فروردین 1385)
5. رضی، هاشم ، "گاهشماری و جشنهای ایران باستان"، تهران: انتشارات بهجت، 1380
6. روح الامینی، محمود، "آیینها و جشنهای کهن در ایران امروز: نگرش و پژوهشی مردم شناختی"، تهران: آگاه،1376
7. شکورزاده، ابراهیم ، "عقاید و رسوم مردم خراسان" ، انتشارات سروش، 1363
8. شعبانی اصل، فاطمه، " آیین شب چله، فصلنامه فرهنگ و مردم ایران، شماره‌های 8-7، زمستان 85 و بهار 86، ص 101-89)
9. صادق‌زاده، بهمن، « هفت در پهنه فرهنگ و دين»، مجله كيهان فرهنگي، شماره 133، خرداد و تير 1376، ص‌ص 69-71.
10. صفی‌زاده، فاروق ، "طالع بینی آریایی"، محمد ملکان سرشت، چاپ دوم، تهران: آشیانه کتاب، 1383
11. قنبري عديوي، عباس ، «آيين چهل قرآن در چهارمحال و بختياري»، فصلنامه فرهنگ مردم ايران، شماره‌هاي 8-7، زمستان 85 و بهار 86
12. کتیرایی، محمود ، "از خشت تا خشت"، تهران: انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی،1348
13. ماسه، هنری ، "معتقدات و آداب ایرانی"، ترجمه مهدی روشن‌ضمیر، تبریز: موسسه تاریخ و فرهنگ ایران،1355
14. معین، محمد ، "تحلیل هفت پیکر نظامی"، بخش اول، تهران:دانشگاه تهران، 1338
15. نظری داشلی برون، زلیخا و دیگران ،"مردم شناسی روستای ابیانه"، تهران: سازمان میراث فرهنگی (پژوهشکده مردم شنای)،1384
16. هدايت، صادق ، «فرهنگ عاميانه مردم ايران»، جهانگير هدايت، تهران: نشر چشمه، چاپ سوم، 1379
17. هنری، مرتضی : "آئین‌های نوروزی"، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر، 1353
18. وجداني، بهروز ، «اعداد نمادين در موسيقي ايران»، كتاب ماه هنر، شماره 35 و 36، مرداد و شهريورماه 1380، ص‌ص115-117
19. بی نام، روزنامه رسالت، "راز عدد چهل"، ، شماره 6103، صفحه 7، (17 اسفند 1385)
حفیظ ا... شریعتی هستم