درختچه و درختان هزارگی
زیربیرگ: درختچه است سپید رنگ با برگ های سوزنی که میوه سرخ رنگ آن برای دردهای درون و شکم دردی نافع است.
ایرغی: درختچه است سیاه رنگ با برگ های سوزنی و نیمه پهن که میوه سرخ رنگ آن خوش مزه است.
دوری: نوعی درخت بید است.
شیلبی: درختچه است سپید رنگ با برگ های سوزنی که میوه سرخ و سبز رنگ آن برای دردهای درون و شکم دردی نافع است.
ارر: ارر- نوع سپیدار است.
چاکه: درختچه است خاکی رنگ با برگ های سوزنی که میوه سرخ رنگ آن ترش و خوش مزه است. این درخت گیلاس وحشی را ماند.
الغاد: درختچه است سپید رنگ با برگ های سوزنی که میوه سرخ و سبز رنگ آن برای دردهای درون و شکم دردی نافع است.
قرقر: درختچه است سپید رنگ با برگ های سوزنی که میوه سپید رنگ آن برای گوش دردی نافع است.
ایگگ: درختچه است سپید رنگ با برگ های سوزنی که خارهای تیز و برنده دارد.
تاخوم (زالزالگ) درخت است مانند بید، بلند و پهن با برگ های پهن با گوشه های برنده. چوب این درخت سیاه رنگ و بسیار سخت و سفت است. میوه آن سرخ رنگ اندازه نخود است که شیرین و روغنی است.
خنجگ: درخت است مانند درخت زردالو، پهن با برگ های نیمه سوزنی با گوشه های برنده. چوب این درخت سپید رنگ و بسیار سخت و سفت است. میوه آن سرخ رنگ اندازه نخود است که شیرین و روغنی است. شیره آن داروی است. برای زخم معده و درد کلیه(گرده) نافع است. برگ آن را مانند چای می خورند که درد گرده را درمان می کند.
گز: همان درخت گز معروف است.
الترغینه: درختچه است خاکی رنگ با برگ های سوزنی که از شاخه های آن سبد بافند.
دولنه: درخت است مانند درخت زردالو، پهن با برگ های نیمه سوزنی با گوشه های برنده. چوب این درخت سیاه رنگ و بسیار سخت و سفت است. میوه آن سرخ و سیاه رنگ اندازه نخود است که شیرین است.
درخت اوروسی: درخت است مانند بید، بلند و پهن با برگ های پهن و نوک سوزنی با گوشه های برنده. چوب این درخت سیاه رنگ و بسیار سخت و سفت است. میوه آن سرخ رنگ اندازه کف دست مرد است که استفاده چندانی ندارد.
درخت پالی: مانند درخت اوروسی است.
درخت کاسی: مانند پالی است.
سیاچو: (سیاه چوب) درخت است مانند بید، بلند و پهن با برگ های پهن و نوک سوزنی با گوشه های برنده. چوب این درخت سیاه رنگ و بسیار سخت و سفت است.
ناک: درخت به است.
مظلوم بید: درخت مجنون است.
مظلوم توت: توت مجنون است.
سیاتوت: درخت توت است با میوه سیاه.
توت ابراهیم خانی: درخت توت است با میوه سرخ رنگ.
سپید توت: درخت توت است با میوه سپید رنگ.
شیرتوت: درخت توت است با میوه سپید رنگ.
شاه توت: درخت توت است با میوه سرخ رنگ.
بورتوت: درخت توت است با میوه سپید رنگ و کمی وحشی.
ناجو: کاج
صبر: سرو
گیلاس: گیلاس وحشی.
باغ: زردالو
گیاهان دارویی هزارگی
هزارستان سرزمین گیاهان دارویی شناخته شده و ناشناخته است که داروشناسان هندی و یونانی را هر روز به خود می خواند. گیاهان دارویی زیر برخی از گیاهان دارویی هزارستان است که بسیار معروف اند. مردم هزاره به شکل سنتی از آن ها استفاده می کنند.
گوش گرگ: معده، دل دردی
گوش خر: سرما خوردگی، زکام، دل دردی
کوکوتی: معده
گل گاو زبان: معده
آوپیسکک: بدخوری
بوترینغو: برای زنانی که بچه آورده اند
دانه شیلبی: بدخوری، لکه روی
دم روبه: بیماری حیوانات
ریم سنگ-گل سنگ: اسهال، گرم کردن شکم
موم- سنگی و درختی: زخم های درونی
موملایی: زخم درون، تیرخوردن آهو
موم خنجگ: گرده(کلیه) دردی- که با روغن گوسپند یکی شده و میل گردد
نگره: بدخویی- بیشتر کودکان
موندی راف(ریشه راف): فشار
شیل لی راف: فشار، تنگی عروق
برگ گونگو: زکام، درد دندان
کوزموتی: ریشه آن برای بدخوری نافع است
جاروبته: برای آب دیدگی- گزگ شدن دندان
برگ باغ(زردالو): توره شدن دندان انسان و حیوانات، کند شدن دندان.
چل گیاه: بدخوری
تلخک- سیا تلخک: پای دردی
جیرکینه: دندان و بوی بد دهان
بویه: فشار
شیرین بویه: فشار و تنگی عروق
گنده بغل: قبض و درد شکم
سیرکوی آلاف: قتی- بدخوری شدید، عصاره آن را بر پشت گردن و سر می بندند.
کنبوچه آلاف: بدخوری، زکام
گوش برال: زخم، زخم معده
مایه جنگلی: عیب کوشی بدن، بی اشتهایی و چاق شدن
اسپیغول: زخم
توضیح:
با سپاس از خانواده عزیزم، پدرم، مادرم، برادران و خواهرانم که در گرداوری و شناسایی گیاهان، گلها و درختان هزارگی و نام شناسی آنان به من کمک کردند. خداوند سایه آنان را از سرم کم نکند که با آنان دلخوشم و همه چیز من اند.
(نیمه شب شنبه، مهرماه- میزان: 1390 خوابگاه استادان موسسه تحصیلات عالی ابن سینا- کابل).
حفیظ ا... شریعتی هستم