گريه‌هاي مريم مصلوب

تینه ده:

این مکان قلعه مانند در سمت شرق دهستان پیدگه و در منطقه‌ای که اصطلاحاً به تینه ده «پایین محله» مشهور است، قرار دارد. این بنا در طول زمان آسیب‌های فراوانی دیده و در حال حاضر در حد دیواره‌های بیرونی قلعه و بقایای به جا مانده از سه ایوان شرقی، غربی و جنوبی است. سقف ایوان‌های غربی و جنوبی کاملاً تخریب شده و ایوان ضلع شرقی از بقیه کامل‌تر است.

این قلعه‌ نظامی و دفاعی بوده و به گفتۀ عده ای سکونت گاه پدران مردم پیدگه بوده که در اثر یک شایعه ای بنام جن و اجنه ترک شده است. از آن پس این قلعه متروک مانده تا در شرف نابودی قرار گرفته است.

پامی خاگاه ( گورستان)

این گورستان قدیمی در روستای زیبای سایه خانه قرار دارد. همواری بزرگ که بخشی از آن پر از گور های قدیمی اند. برخی از این گورها غیر اسلامی( قبل از اسلام) و برخی به شکل قبرستان مسلمان ها در کنار هم قد کشیده اند. سنگ های نشانده بر این گور های بزرگ دیده نی اند. برخی از سنگ های ایستاده و افتاده آن به یک و دو متر می رسند. بعضی از گور های آن پوشیده از سنگ های کوچک و بزرگند که نشان دهنده باور اسطوره ای و باستانی است. در باور کهن می گفتند: که روح مردگان پس از جدا شدن از کالبد به خانه بر می گردند و باعث آزار و اذیت باز ماندگان می شوند. لذا روی گور آن ها را مملو از سنگ می کردند که روح آن درگذشته به خانه بر نگردند.

نزدیکی این گورستان به خاکریز و خانه ها و آثار کهن از خاک بر آمده در دره سیاه خاک سایه خانه پیوند این دو منطقه را نشان می دهند.

جابی غولجه:

کمی دور تر از دره سایه خانه و مارسنگ در دل کوهی به نام ریزه پیازک، سخره سنگی وجود دارد که نقاشی های آهوی زیبایی را بر خود دارد. این آهو ها دارای شاخ های بلند و کشیده اند. از تاریخ آن ها کسی نمی دانند. تحقیق باستان شناسی نیز روی آن ها صورت نگرفته اند. اما نزدیک بودن آن به قلعه خاکریز این باور را به ذهن می آورد که شاید توسط آنان نگاریده شده باشند.

ییلاق ها و دیدنی های اطراف پیدگه:

دهستان پیدگه به دليل موقعيت جغرافيايي، اقليمي و پيشينه تاريخي جلوه‌هاي ارزشمندي دارد و مي‌تواند با بهره برداري در زمينه جهانگردي روستايي، توسعه يابند.

این روستای بزرگ با توجه به موقعیت جغرافیایی وجود توده‌های مرطوب و کوهستان‌های مناسب و به علت مجاورت با دو رودخانه دارای آب و هوای ملایم، مرطوب، کمی خشک است. میانگین میزان بارندگی این دهستان در حدود ۱۵۵ میلی‌متر در سال است. این روستا بزرگ به لحاظ وسعت زیادش از نظر آب و هوایی دارای دو منطقه متفاوت است:

یک: مناطق کوهپایه‌های شمالی که معمولاً دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل می‌باشد که ده های مارسنگ و سایه خانه تقریباً در این ناحیه قرار دارند و علت وجود این آب و هوا عمدتاً کوهستانی و مرتفع بودن آن است. شاید دلیل دیگر آن قطع درختان جنگلی توسط مردم و همسایگان و انتقال چوب این درختان به خانه ها جهت سوخت باشد که باعث نابودی بیش از ۷۰ درصد بوته ها و جنگل‌های این منطقه شده است.

در کوه مارسنک دو سخره ای بزرگ قد کشیده اند که یکی بنام جابی مارسنک و دیگری جابی آله نامیده شده اند. بلندی اولی 800 متر و دومی 400 متر است. شاید در هیچ جای افغانستان چنین سخره سنگی بزرگ و عجیبی وجود نداشته باشد. بالا رفتن از اولی کار هر کس نیست. در این روزگار جز معدود کسانی از آن بالا نرفته اند. بر دور کمر جابی مارسنگ خط سپید رنگی کشیده شده که شکل مار را دارد. این جابه و قریه را بدین سبب مارسنگ نامیده اند. در باره این جابه و سنگ های اطراف آن افسانه های زیبابی وجود دارد که چنین اند:

گوروسنگ: چوپانی با فلاخن پای گاوی را شکست. ترس از صاحب گاو او را دست به دعا کرد که در فرجام سنگ شود. او سنگ شد. گاو هم کمی دور از او به سنگ تبدیل شد. اکنون سنگی به همین نام در نزدیک جابی مارسنگ موجود است.

مدگاو سنگ ( ماده گاو) سنگی به همین نام دور تر پا به زمین سفت کرده و گذر زمان و آمد و شد مردم و نسل های پی هم مردم پیدگه را به نظاره استاده است.

این منطقه روزگاری پر از حیوان های وحشی بود که امروز عده ای کمی از آنان موجود اند. شاید مهم‌ترین مشکل زیست‌محیطی پیدگه خطر نابودی جانورانی مانند پلنگ برفی، بزهای کوهی، سمور، غزال‌های وحشی، قوچ و... باشد. این حیوانات بیشتر برای استفاده از پوست‌شان کشته می‌شوند.

ییلاقات های اطراف پیدگه، به خصوص تنگی مارخانه در روستای سایه خانه و قول خوال، قول آسیاب، بلند قاش، چرخ آب، مارسنگ، شاتو، سایه خانه و پیازک ها از جملهٔ مکان‌های تفریحی مورد توجه گردشگران بهاری هستند. در پیدگه حدود 10 کیلومتر سرک "جاده" وجود دارد که پیدگه را به منطقه بابه، پشی، خارتیزک، جاله و سرانجام سنگماشه وصل می کند. که برای گردشگری پیدگه بسیار مهم است.

همین طور، قسمت جنوب و جنوب غربی مانند خارتیزک ( چرخاوی) که دارای تابستان‌های گرم و مرطوب و کمی خشک است از مهمترین ایلاق های پیدگه به شمار می رود. این آب و هوا درجاذبه‌های گردشگری پیدگه تاثیر زیادی داشته است.

با توجه به آنچه گفته شد پیدگه به لحاظ موقعيت خاص و داشتن جاذبه هاي توريستي فراوان طبيعي، تاريخي، فرهنگي و آثار باستاني بسيار غني داراي توان هاي بالقوه مناسبي در زمينه اشاعه صنعت گردشگري مي باشد. از سوي ديگر با توجه به كليه زيرساختهاييي كه به نوعي صنعت گردشگري از آن ها متأثر مي گردد مي توان از صنعت گردشگري به عنوان محوري براي توسعه پايدار اجتماعي و اقتصادي پیدگه بهره گيري کرد.

آبشار آتی عزیز:

در شش كيلومتري شمال شرقي پیدگه، در منطقه مارسنگ و 20 كيلومتري شهرک سنگماشه بناهاي آبشار بزرگ و باشكوه است كه در سال 1380 ه- ش توسط عبدالحسن مارسنگ ساخته شد. از آن بعد با درختكاري پايين دست آبشار و ايجاد فضاي سبز، يكي از مراكز عمده تفريحي به حساب مي آيد. در فصل بهار و تابستان، روزانه می تواند پذيراي چند صد خانواده از سراسر شهرستان و ساير نقاط كشور باشد. اين محل با توجه به موقعيت گرم و مرطوب اقليمي و دسترسي مناسب به طبیعت بکر منطقه يكي از مراكز بااستعداد و بالقوه و فعال پیدگه بوده كه زمينه هاي زيادي از نظر توسعه صنعت توريست، پرورش ماهي و تأمين آب تعدادي از روستاهای اطراف خود را داراست.

جلگه سایه خانه

اين جلگه از چند رود خانه كوچك قله های كوه پشی و خاکریز تشكيل شده است. عمق این درياچه كم و اغلب داراي آب گوارا است. در این جلگه می توان ماهی گرفت و شنا کرد. این جلگه در پایان به درياچه سنگماشه كه نسبتا بزرگتر است و آب دائمي و شیرین دارد می پیوندد. اين پديده از جاذبه‌هاي طبيعي ويژه سایه خانه است که خود از بهترین روستای جاغوری است.

جنگل‌ها و بيشه‌ های قاشا و قول خوال

جنگل‌هاي قاشا و قول خوال در سایه خانه مانند جنگل‌هاي ناحيه کنر افغانستان به صورت انبوه و متراكم نيست و اغلب به طور پراكنده و به اصطلاح لكه‌اي در مناطقي از سایه خانه، مارسنگ قاشا و قول خوال به طرف سرقول و خاکریز کشیده شده است. انبوهی از جنگل‌هاي تاغوم، دولانه، خینجک، شیلبی و گز به صورت پراگنده در این جا ها دیده مي‌شوند. این جنگل ها به علت كمي بارندگي، فرسايش خاك، جريان سيلاب‌ها و قطع بي رويه درختان تا حدي تنك و پراكنده و رو به كاهش است.

در این ناحيه به سبب شرايط طبيعي نشو و نمو درختان جنگلي بسيار مساعد است. درختاني به وجود آمده اگر چه به انبوهي و شكوه جنگل‌هاي جنوب افغانستان نيستند ولي در عوض داراي گونه‌هاي بسيار نادر و كمياب اند. اغلب این جنگل‌هاي تنگ، دامنه‌ها و دره‌ها و اراضي رود خانه را فرا گرفته‌اند و به شكل جنگل‌هاي كم پشت يافت مي‌شود.

درختان كهنسال :

در پیدگه در سایه خانه در قول سیا خاک چند درخت كهنسال بنام های( توت پنا و توت شاه مردان) وجود دارد كه بعنوان سند تاريخي اين روستا همچنان محكم و استوار باقي است. این درختان با وجود کهن سالی همچنان پابرجا ايستاده است. از نظر قدمت به روايت خبرگان محلي بعضي از اين درختان سابقه 500 ساله و بعضاً 300 ساله دارند. از جمله آنها درخت مزار در محله شینیه سایه خانه کنار قبر سید شینیه را مي توان نام برد که به 250 سال می رسد. تعدادي از درختان کهن سال در پیدگه در نتيجه كاربري اراضي از آب افتاده و خشك شده اند يا ريشه هاي آنها در لايه هاي آهكي قرار گرفته اند كه بناچار مرده اند یا خشك شده و از بين رفته اند.

حیات وحش

محدوده پناهگاه حيات و حش پیدگه از دو بخش دشتي و كوهستاني تشكيل شده كه بلندترين ارتفاع آن از سطح دريا در حدود 3000 کیلومتر و حداقل ارتفاع در اين منطقه 1900 کیلو متراست. ارتفاعات خاکریز، سایه خانه، مارسنگ، بلند قاش و مراد خان شامل دو رشته كوه است و فاصله بين اين دو رشته كوهها را دره هاي جلگه‌اي تشكيل مي‌دهند.

اين منطقه ها بهترين زيستگاه آهو در گذشته بوده و اکنون انواع حیوانات و پرندگان در آن زیست گاه دارند. شرايط مساعد زيستي براي اين گونه حیوانات در دشتها و دره هاي منطقه توأم با حفاظت، ادامه زندگي را براي اين حيوان های زيبا هموار ساخته و به عنوان گونه جانوري شاخص منطقه از آن ياد مي‌شود. وجود تپه ها، کوتل‌ها و همواری های كوهستاني در کوه های پیدگه امكان زندگي را براي گونه پرندگان و درندگان داده است. و صخره‌ها و ارتفاعات صعب العبور، زيستگاه خوبي را براي ادامه حيات آنان پديد آورده است. انواع زيادي از گونه‌هاي پرندگان بومي و غير بومي نيز در اين منطقه وجود دارد از قبيل: كبك، تيهو، پودنه (بلدرچين)، هوبره و همچنين از خانواده‌هاي سار، كلاغ، سسك، دم جنبانك، عقاب، جغد، زنبورخوار، سهره و سارگپه نيز گونه‌هايي وجود دارد. در زمان مهاجرت، پرندگان مهاجر بسياري در اين منطقه خصوصاً اطراف رودخانه سایه خانه و گزستانهای آن توقف نموده و در اين منطقه استراحت كوتاهي مي‌كنند. از خزندگان و خانواده مارمولك‌ها مي‌توان خانواده‌هاي کودی( چلپاسه) جكو، آگاما و لاسرتا را نام برد. از مارهاي سمي به مار جعفري، افعي، مار شاخ‌دار، از مارهاي نيمه سمي به تيرمار، افعي پلنگي، يله مار و از مارهاي غير سمي به تــوله مـار، مار قيطاني، مارگرگي و كورمار مي‌توان اشاره كرد.

زیستگاه یوز در پیدگه

زيستگاه عمده يوزپلنگ در پیدگه کوه خاکریز بوده است اكنون اين ناحيه وسيع استپي و کوهستانی آخرين پناهگاه يوز آسيايي نیست. به طور مشخص و كاملاً واضحي طي دو دهه اخير تعداد گزارش‌هاي رسيده از اين ناحيه وسيع در مورد مشاهده يوز كاهش يافته و تنها گزارشات معدودي از مشاهده این جانور در مناطق خوش ييلاق مارسنگ و سایه خانه به دست آمده است. اين در حالي است كه بين سال‌هاي 46 تا 57 گزارشاتي از کوه مارسنگ بر مشاهده يوز وجود داشته است.

کوه های بلند پیدگه با مساحت تقریبا 4000 هكتار، زيستگاه غني از نظر تنوع زيستي در جاغوری است.گونه‌هاي حيواني منطقه عبارتند بوده اند از: جيبر، آهو، قوچ و ميش وحشي، كل و بز وحشي، كفتار، پلنگ، گرگ و گونه‌هاي نادر گربه‌سانان كوچك از جمله گربه وحشی و كاراكال بوده که با افسوس اکنون فقط كفتار، گرگ و گونه‌هاي نادرگربه‌سانان دیده می شود.

عواملي چند که بقاي يوزپلنگ آسيايي و سایر حیوان های نادر را در پیدگه تهديد ‌كرد و نا بود ساخت گوناگون است. كه از آن ميان مي‌توان به دو عامل اصلي اشاره كرد. نخست تخريب و بهم ريختگي زيستگاه كه ناشي از فرآيند تبديل زمين به بيابان در بخش‌هاي وسيعي از جاغوری است. در اين ميان کوه های پیدگه و ديگر مناطق حفاظت نشده مورد تخريب قرار گرفته‌اند كه عمده آن در سال‌هاي 1350تا 1380صورت پذيرفته. دوم: كاهش روزافزون طعمه که شاید جنگ به این کوج و انقراض کمک بسیاری کرده باشد.